21/10/15

Os gaiteiros galegos que tocan baixo a ponte da A8 en Barakaldo


"Dicía Castelao “que ditoso daquel que sempre viviu e morreu na terra onde naceu”. Tamén dicía o rianxeiro que os casteláns cando emigran venden todo o que non poden levar e cargan ao lombo até co xergón da cama porque non pensan en volver.

 Porén, os galegos seguimos pensando na volta á nosa terra verde e mar de orballo cando estamos lonxe dela e levamos a nosa cultura no maxín para intentar construír unha Galiza que nos faga mais agradábel a estadía aló onde nos atopemos. Isto último (e que nunca é tarde para aprender) pódese comprobar ao falar cos sesaxenarios gaiteiros do grupo de gaitas “Os Recunchos das pontes” de Barakaldo. Venlle o nome ao grupo porque o lugar onde ensaian é debaixo dunha ponte da Autovía do Cantábrico (A-8), que está fronte ao Bilbao Exhibition Centre.

Este grupo de gaitas está composto por Anxel Francisco Rivero, nacido nunha aldea de Oímbra; Eugenio Sánchez Veiga (Gendo), de Sobrado dos Monxes; Xosé Fernández Castro, da parroquia de Toques, Melide; Agustín Reboredo Carlín, da Vila de Cruces; Benigno Ramos Barreiro, de Melide, e a alma mater do grupo: Roberto Mendoza, nacido en Lalín, a quen desde neno chamaron Castelao pola semellanza das gafas e agora séguenllo a chamar polo seu amor a terra, amor a Galiza que tamén lle profesan os seus compañeiros.

Todos empezaron a tocar a gaita entre os anos 2010 e 2011 ao sentir morriña e por ser algo do noso país, como di “Gendo”. Todos, menos Xosé Fernández, que aprendeu algo en Rekalde no ano 2010, pero xa leva case tres anos nos Recunchos, aprenderon e empezaron a tocar a gaita no grupo despois de prexubilarse aos sesenta anos. 

Xosé, aínda que era fillo de gaiteiro, nunca collera antes a gaita, “agora para min é unha forma de relaxarme e de que se me pase o tempo voando, pois aínda que algún día se vexa un máis decaído, porque isto é duro, despois volvo, porque lévalo dentro e a tradición tira”.

Di que ao oír tocar a gaita, tanto aquí como no pobo, o sangue móveselle. Ao igual que os seus compañeiros está contento neste recuncho, “pero si houbera outro sitio que estivera mais abrigoso igual deixábamos este”.

 Ánxel Francisco empezou a tocar con sesenta e dous anos debaixo da ponte no ano 2010. Asegura que o feito de tocar a gaita cambiouno moito, “na miña casa sempre houbo gaitas pero eu nunca quixen tocar, ademais apartábame delas”. “Agora gústame e póñome a pensar por que non aprendería antes, porque agora podía sabela tocar ben e así non; agora estou aprendendo porque me entrou a morriña, a morriña da gaita”, sinala. 

Sabe o duro que é pasar alí os días de inverno, peroa pesar do frío que fai, aquí vimos todos os días e non nos cansamos, aínda que as veces quedan os pés fríos que parecen bloques de xeo. Aínda así aguantamos. Aguantamos coa moral e por moi mal que nos preste vir nunca pensamos en deixalo, pois ao escoitar a gaita, ou cando tocamos, sentimos un formigueiro, e sentir iso é como... eu que che vou falar!”

Outro que sente morriña ao oír tocar a gaita, “porque é algo do noso país”, é Gendo Sánchez, quen despois de xubilado daba uns paseos polo lugar e ía sempre ver os gaiteiros. Estaba un anaco con eles e animárono a se unir, “entón pregunteilles que facía falta e no mes de maio do 2011 presenteime coa gaita diante de Roberto Mendoza, que era o que levaba o grupo, e aínda o leva, e empezamos pouquiño a pouco. É incríbel, porque eu non pensei que polo menos ía saber inflar a gaita”. Di que xa se coñecían de antes, pero o feito de tocar a gaita supuxo para eles mais compañeirismo e amizade.

A pesar do sacrificio que supón nunca pensou en deixalo,  “agora estiven uns días no hospital e tiña unhas ganas de vir aquí con esta xente… Vimos aquí todos os días menos o sábado (que imos ao Centro Galego) e o domingo”.  “Todos os días do ano vimos aquí, aínda que sexa hora e media, vimos. Mellor estariamos noutro sitio, pero igual é o costume de estar aquí”, afirma.

 “Se por exemplo nos meten no pavillón do Bilbao Exhibition Centre non nos atoparíamos tan ben”, salienta. “Cando imos ao Centro temos tambor e bombo, pero aquí solo temos a pandeireta porque para traer ese material necesitamos vir en coche… non imos vir chovendo co bombo por aí adiante”.

 Benigno empezou a tocar a frauta no Centro Galego no outono de 2010 e ao ano seguinte empezou coa gaita que lle mercou a Seivane. “A min sempre me gustou escoitar a gaita e cando vin en Melide pasar uns gaiteiros díxenlle a meu pai que agora, de xubilado, igual me poñía a aprender a tocar a gaita, e díxome: Quen, ti? Ti non tocas a gaita nin que te maten a paus

Apunteime no Centro Galego aínda que me parecía imposíbel, pero poñéndolle moitas ganas… xa non dou pena”, confesa. Benigno sinala que agora está contento, “aprender a tocar foi o mellor que puiden facer, pois vimos para aquí e estamos desde as dez e media até as doce e media e algún día até a unha. Pásanse esas horas entre amigos que nin te das conta”. “Se nos desen outro sitio máis adecuado para poder ensaiar non viríamos aquí e pasaríamos menos frío. As gaitas aquí soan moi ben, pero... no inverno é sinceramente duro”, engade.

O único do grupo que non toca a gaita é Agustín, que se encarga da pandeireta e tamén canta nalgunhas pezas. Leva en Euskal Herria desde o ano 1967 e nel represéntase o drama da emigración con toda a súa crueza. “Vin cando tiña 15 anos, só polo mundo, coa maleta e mil pesetas prestadas. O malo é que non me collían en ningún lado para traballar porque non tiña a idade, pagábanme como pinche e non me chegaba para a patroa, á que tiven lle que pagar seiscentas pesetas adiantadas. 

Tamén lle paguei catrocentas ao autobús que me trouxo. De aí que quedara a dúas velas... Non tiña aquí familia e paseinas canutas”, di.Despois, na General Eléctrica amañáronme o do carné poñendo que tiña máis anos e xa fun cobrando setecentas á semana, entón xa me quedaban cen para a tarxeta do tren. Logo estiven trinta e seis anos de condutor dos autobuses e agora estou xubilado por contrato de relevo”, explica.

Agustín conta que “vin que esta tropa paraba aquí diariamente e xunteime a eles para tocar a pandeireta, que nunca na vida a tocara. Ao primeiro daba golpes sen ton nin son, pero a base de dar golpes, ir oíndo e ensaiar, imos levando o ritmo. Vimos aquí todos os días aínda que chova. Ao primeiro era unha novidade e a xente que andaba paseando parábase a mirar, pero agora xa están afeitos e veno como algo normal e corrente”. Quere destacar o ben que se levan no grupo e que, de vez en cando, algún trae unha larpeirada.

Séntese orgulloso de seguir falando galego despois de tantos anos emigrado, “sempre o falei, ademais casei cunha chairega de Guitiriz e sempre o falamos na casa. Eu mameino desde neno e... teño levado mais paus por falalo! Había un mestre estremeño que nos facía falar o castelán cando alí na aldea non o sabía ninguén e a cada palabra en galego un pau do estremeño”.  

A Agustín gustaríalle que os Centros e as institucións galegas actuaran doutro xeito de cara a nosa cultura e non que non promovesen tantas sevillanas e bailes de salón, “porque en Sevilla non fan de gaiteiros nin na televisión de Sevilla ves cousas nosas, e na de Galiza ves moitos andaluces no Luar ou noutros programas, a televisión galega debía facer mais pola cultura da nosa terra”.

Pero Agustín non soamente canta e toca a pandeireta, pois tamén é un amante da poesía e fai coplas que canta logo cos gaiteiros. Quéixase de que non tiveran ocasión de empezar de rapaces porque daquela non se levaba, “hoxe hai moitos grupos e moi bos, a proba está en que vas pedir unha gaita a Varela ou a Seivane e dinche que para dentro dun ano porque hai moita demanda. Porén, non hai moita xente que a escoite, a xente é máis de orquestra, aínda que hai moita xuventude que está tamén metida, pero tampouco se venden tantos discos, pois sacando Treixadura, Milladoiro e outros así, a música folk non é aceptada como tiña que ser”.

Por último, Roberto (Castelao) tamén empezou a tocar a gaita hai uns cinco anos e medio, pero di que cando non sabía tocala xa se lle poñía a carne de galiña ao escoitala. Cóntanos que aprendeu a tocar a frauta no Centro Galego e que cando formaron o grupo empezaron a ensaiar noutro sitio. Foron cambiando de lugar de ensaio para non molestar os veciños até que atoparon este sitio no que non molestan a ninguén. 

Bota en falta o aprecio que tivo algún día o gaiteiro: “eu teño lido que o gaiteiro, aló polos anos trinta, era un oficio como outro calquera e que o gaiteiro ía polas casas a tocar onde había festa e case non traballaba na casa; por iso din que na casa do gaiteiro nin meda nin palleiro. A mediados dos anos trinta empezaron a vir as orquestras a Galiza e os gaiteiros perderon aprecio na sociedade. Hoxe hai xente que vai retornando a nosa cultura aínda que predomina moito a foránea e os dirixentes non os apoian, só se acordan cando saen elixidos presidentes, entón botan man deles”, salienta.

Coincide con Agustín en que nosoutros collemos doutras culturas pero os outros non collen da nosa, “eu non vexo bailar muiñeiras en Galiza como se ve bailar fandangos en Sevilla por Semana Santa”. Tamén recoñece que é duro tocar neste lugar no inverno, pero di que “ao meter o fol debaixo do brazo e tocar dúas pezas xa te atopas mellor. Se tocamos aquí é porque non temos outro sitio. 

Os sábados ensaiamos no Centro pero este sábado hai misa e xa non podemos. A misa que a digan na igrexa, penso eu, pois á nosa idade se non ensaiamos todos os días… non é nada. De todos os xeitos estamos contentos aquí porque pasa moita xente que nos olla e algún apúntase a tocar a gaita. Este é un bo escaparate”.                (Sermos Galiza, 01/09/2015)

No hay comentarios: