"Xesús Feás: “A velutina afectará á sociedade de Lugo”.
O académico Xesús Feás é un investigador
multidisciplinar, centrado no estudo da velutina e o seu impacto nas
abellas. En 2017 foi seleccionado para coordinar a obtención dun biocida
contra a vespa asiática, investigación que permitiu paralelamente sintetizar dúas feromonas e obter o veleno da especie.
Canda este labor, Feás aspira a concienciar dos efectos globais da
vespa invasora e combater a desinformación, e con tal fin presentou unha
proposta para os orzamentos participativos de Lugo. Este mércores tivo a
ocasión de adiantar detalles desta iniciativa no salón de actos do Pazo
de San Marcos.
Identificación da velutina
“Dóeme cando vexo imaxes en medios que
non corresponden coa vespa velutina”. A pesar da enorme cantidade de
información que xera a expansión da especie por Galicia, segue a haber
confusión arredor das características distintivas. “Se das un aviso e
non é unha vespa velutina, estás mobilizando recursos e persoas. O
básico ten que ser a identificación, e aínda non a hai, non todo é
velutina”.
Inquirido por un retrato rápido, Feás
comenta que “a velutina é de corpo negro e ten as patiñas amarelas, nas
últimas porcións das patas”, en contraste coa vespa crabro ou europea,
máis grande e totalmente marrón. A especie asiática “é máis oscura no
abdome, cunha banda alaranxada”. O investigador opina que “tamén é
responsabilidade dos científicos baixar á rúa” e transmitir as
características básicas. “Non busco que a xente quede co ciclo de vida
da velutina, pero si poder identificala e o que supoñen as especies
invasoras”.
“A información sobre a velutina ten que
ser honesta”. A pesar do seu coñecemento, recoñece que “non me atrevería
a dicirlle a alguén picado por unha velutina que facer, á parte de ir
ao Centro de Saúde”, papel que reserva a médicos e alergólogos. Compara o
seu caso co dos apicultores, que “son especialistas porque coidan
abellas, non porque maten vespas”. “Os apicultores deben ser os ollos
dos científicos, pero hai que graduar as gafas: é importante rexistrar e
tomar datos, con datos podes ter unha conclusión”.
Erros a corrixir
Pensando nas zonas aínda por colonizar
pola velutina, Feás pide dotalas de coñecemento previo para non repetir
os errores de Francia, España, Portugal ou Inglaterra. “Cando pasa o
primeiro ano, o primeiro ciclo biolóxico, hai que prepararse para o
peor”.
Un dos métodos probados na provincia de Lugo, e con aparente éxito no Valadouro,
é a captura de raíñas con trampeo selectivo. “Hai experiencias en
Australia con outros véspidos invasores que amosan que, con respecto ao
ano en que máis raíñas se capturaron, ao seguinte houbo unha explosión
grandísima na poboación”. Á parte deste resultado contraproducente, o
investigador do Campus Terra alerta contra os efectos colaterais.
Sucede co biocida que están a investigar.
“Non se trata de matala rapidamente, senón de que poida voar e levar o
insecticida ao niño”. Para iso fixeron commprobacións sobre se a
velutina detecta o compoñente, medindo a concentración que permite unhas
horas de vida no insecto. “Buscamos un medio máis eficaz para acabar
cun niño, que non se empreguen litros de insecticida que gotean no
ambiente”.
“Ten que ser unha loita intelixente”.
Manipular o biocida pode comportar riscos. “Como limpas o traxe? Non é
quitalo e deixalo”. Axentes ambientais, de protección civil e bombeiros
deben retirar niños en distintas condicións, tanto en superficies
arboradas como en zonas urbanas. Feás insiste en que deben contar con
distintos medios para a retirada, e proteccións axeitadas. “Está por
aparecer un traxe de protección cunha tea que sexa pouco pesada,
transpirable e que protexa contra a picadura do insecto; non a hai”.
O académico traballou recentemente canda
os Bombeiros de Santiago, experiencia que engade a colaboracións
anteriores, coma un curso de capacitación para este corpo en Cantabria.
“O que temos é un traxe inviable, abafas nel da calor. Os bombeiros non
teñen un protocolo previo e posterior de actuación, moitos chegaban
decatándose logo de que lle choraban os ollos e se sentían mal”. Esta
situación é compartida polos bombeiros de Ourense, “que reclaman medidas
de protección”.
Outro factor é a manipulación de
biocidas. “Ten o seu risco. Despois de retirar o niño, como limpas o
traxe? Non é quitalo e deixalo”. A realidade é que carecen de formación,
eiva que podería atallarse a través dun “mando único”. “O que vaiamos a
facer, o facemos porque o puxemos na mesa e tomamos esa decisión. Un
protocolo e un director de orquestra”.
Pedagoxía
As especies invasoras son unha das causas
principais da perda de biodiversidade, mais semella que o foco está
sempre nas abellas. “A min preocúpame moito a apicultura, un piar
fundamental para a biodiversidade e a nosa alimentación, proque se non
hai polinización non hai froitos, non hai sementes, iso afecta aos
campos”.
Malia isto, matiza Feás que hai outras especies en risco. “Os
apicultores dan a alarma porque cada parte ten o seu interese no asunto.
Pero o resto de insectos que a velutina depreda, quen os coida?”. “As
abellas sairán adiante, os apicultores as reproducen e coidan”.
Xunto a este aspecto, cuestiona a
actitude da sociedade fronte a velutina, a tentar erradicar a súa
presenza cando xa forma parte do ecosistema. Por iso di estar en contra
do trampeo masivo. “Temos datos: un estudo no País Vasco, trampeo do 1
de setembro ao 30 de novembro; de 54.303 insectos, só 55 eran
velutinas”. Asegura que os científicos deben avaliar a efectividade de
toda acción, polo que é a súa responsabilidade ter en conta os efectos
colaterais.
Nese senso, di estar totalmente en contra
do trampeo. “Agora ben, tampouco lle podes dicir ao sector apícola que
non poña trampas; pero o que se faga, que sexa selectivo e baixo
control”. A escolla está lonxe de ser sinxela, pois esixe atender ás
condicións físicas, a substancia colocada na trampa, o deseño da mesma, e
o lugar e o momento da colocación. “Valoro a dispoñibilidade da xente e
a súa boa intención, pero non pode ser unha mensaxe para os escolares,
aos cativos, para que fagan trampas”.
A importancia desta mensaxe vai alén da
velutina. “Non poden ser cazadores de insectos, teñen que ser
protectores de insectos”. Así, pide a educadores e pais que “inciten a
que fagan casas e hoteis para polinizadores, pequenas piñas e troncos
para as abellas solitarias e outros insectos, inciten a plantar flores
na contorna escolar”. Feás observa que a curiosidade dos rapaces pode
colaborar a controlar as poboacións de velutina, pois “os nenos son
todos ollos e teñen que poder saber identificar un niño de velutina, e
deben ter un recoñecemento”.
“En termos científicos e pedagóxicos, non
se lle pode falar a un cativo de que hai insectos bos e malos. Non hai
vida boa ou mala”. Esta concepción “simplona” debe ser substituída pola
divulgación das características do insecto, “explicar a súa importancia,
por que chegou a velutina e como, e como pode ser útil para axudar a
ter un medio ambiente san”.
Impacto ambiental, social e económico
Toca prepararse. “O ano que vén en Lugo, polos ciclos de auga, a vexetación e a situación dos núcleos rurais… afectará á sociedade”. A velutina estará presente en actividades cotiás, no desbroce, no coidado de monumentos, no tráfico e na intendencia. E chegará a crebar os ecosistemas máis delicados. “Teño referencias de que chegou ás Illas Cíes, co seu fráxil equilibrio: flores, insectos, paxaros”.
“O paradigma das especies invasoras”
afectará ao turismo e especialmente ao sector primario. Ademais de
afectar ao traballo no campo, a velutina dana a froita e a uva,
iniciando antes de tempo a fermentación. Feás cita casos do País Vasco
nos que a vespa asiática ataca o peixe nos barcos, “peixe danado que non
vai ter saída comercial”.
E, por suposto, está a apicultura,
afectada directa e indirectamente. “Teño constancia do risco que supón
manexar insecticidas no ambiente do apiario. E das implicacións que pode
ter na saúde das persoas e das abellas”.
Os mesmos investigadores
descoñecen se o uso de biocidas é efectivo.
Logo está a afectación psicolóxica nos
apicultores, que desenvolven un vínculo coas abellas. “Cando morre unha
colmea, a enterra coma se fora familia”. Entender o impacto global da
velutina implicaría recursos nas áreas sociais para comprobar como
empeorou a súa saúde dos criadores dende a aparición da especie
invasora.
“A saúde das persoas non é só a ausencia
de enfermidade. O sector apícola vén da barroa, dos pesticidas
agrotóxicos que danan as abellas, dos transxénicos… e agora chega un
novo depredador”. Feás explica que podemos ver reflictido nas abellas
problemáticas que afectan ás xentes da provincia. “Son un espello de
nós, con novas enfermidades, falta de recursos, despoboamento…”.
E de novo aparece a importancia da abella
na biosfera. “O máis importante da apicultura non é o mel, é o servizo
público de polinización. Sen abellas os ciclos naturais non se renovan,
todo está en relación, os froitos polinizados por insectos duran máis
tempo e son máis sabrosos”.
“É unha actividade discreta pero
fundamental para a agricultura e a gandería, a de Galicia non é unha
apicultura intensiva, é respectuosa, multifuncional”. Claro que, onde
hai un problema, pode aparecer unha oportunidade. “A velutina ten que
servir para reformular o sector apícola e coidalo como se merece,
mimalo”. Para Feás, os apicultores deben acadar novas cotas de calidade,
para prescindir da alimentación artificial para as abellas e empregar
as paraxes naturais.
Tal avance comprendería novos
aproveitamentos e produtos, coma o propoleo e o polen. “Coñecendo a
flora apícola podes esmolgar meles monoflorais, que teñen un valor
altísimo para o consumidor, igual non o de aquí, pero si para exportar”.
Entende que “por descoñecemento” os apicultores mesturan variedades e
eliminan o valor engadido. “É coma se xuntaras albariño con uva
catalana”. (Xesús Feás, Óscar Bernárdez, Lugo Xornal, 31/10/18)
"Coa axuda da Xunta en tres anos poderíamos comezar a controlar a expansión da velutina".
"A praga está descontrolada".
Suso Asorey, voceiro de Asociación Galega de Apicultores e
representante da Plataforma Stop Velutina, fala claro sobre a praga que
dende hai anos se estende por Galicia e que prexudica moi directamente
aos apicultores, pero tamén a labregos e a calquera persoa que realice
traballos no exterior. E á sociedade no seu conxunto, dada a vital
importancia das abellas, ás que as avespas atacan.
"Os
apicultores en ningún momento quedamos de brazos cruzados. Aprendemos
bastantes cousas sobre a velutina e puxemos en marcha moitas ideas para
conter a súa expansión, pero chegou un momento que xa non demos avanzado
máis", sinala en conversa con Praza.
A pasada semana a Plataforma Stop Velutina presentou senllas solicitudes nas consellerías de Medio Ambiente e Medio Rural en demanda dunha liña de financiamento específico para investigación de novos métodos para frear a expansión desta praga
e de axudas directas ao sector apícola para facer fronte á protección
das colmeas. Reclaman "a implicación real e efectiva" da Xunta "nesta
problemática", asumindo "as competencias que lle corresponden". Piden,
ademais, ser recibidos polos conselleiros Ángeles Vázquez e José
González Vázquez.
Hai meses investigadores e investigadoras das tres
universidades galegas xunto coa Plataforma Stop Velutina decidiron
abordar xuntos esta situación, creando un grupo estable de traballo.
Chegaron á conclusión de que a pesar de que existen avances na
investigación faltan recursos e financiamento para continuar cun traballo que chegue a plasmarse en métodos eficaces de control da praga.
Asorey sinala que "estamos traballando xuntos todos os
colectivos afectados e os investigadores das tres universidades. Agora
falta o outro pé, que é a Xunta, que é quen ten que poñer os medios. Se
o Goberno galego tivese vontade e se unise ao grupo poderiamos avanzar
moito: nun prazo de tres anos teriamos posibilidades de comezar a frear a
expansión desta praga. Sen a súa axuda será imposible".
"Ante o
avance da praga ano tras ano e a constatación de que a erradicación é
practicamente imposible, a investigación é indispensable para mellorar
os sistemas actuais de loita e atopar novas ferramentas máis eficaces e
selectivas", explica, en referencia á mellora dos sistemas de loita
biolóxica con feromonas, con bacterias ou fungos.
Nas solicitudes entregadas ante as dúas consellerías
tamén se piden ferramentas que melloren a comunicación entre os
diferentes axentes implicados e a xestión da información, comezando pola
creación dunha Mesa Sectorial "para
traballar unidos nesta loita todos os sectores afectados xunto co
científico e a administración". A praga debería ser tratada de forma
transversal implicando a todo o aparato administrativo a nivel
autonómico, estatal e europeo", subliña a Plataforma
A Plataforma Stop Velutina demanda igualmente axudas
para cubrir os gastos derivados de protexer as colmeas, como por exemplo
coa instalación de trampas eléctricas. "Esta é unha das medidas que
demostrou ata o momento resultados positivos, tal como sinalan estudios
realizados dende a Universidade de Vigo e financiados pola propia Xunta
de Galicia", di.
"Pero o seu uso xeralizado require dunha grande
inversión, gasto que está sendo asumido directamente por cada apicultor e
apicultora de xeito individual", explica. "Hai
que ter en conta que a apicultura non é só unha actividade gandeira
produtiva, da que se benefician produtores e consumidores. As abellas
son clave para o mantemento da biodiversidade a través da súa función
polinizadora, polo tanto o seu coidado e protección non debe recaer
exclusivamente nos apicultores e apicultoras", engade.
Lembran tamén "a necesidade de realizar campañas de divulgación social,
dirixidas á cidadanía en xeral e tamén a colectivos específicos, como o
caso do sector apícola, pola súa afectación directa co problema, ou o
educativo, pola importancia de sensibilizar a poboación e conseguir a
súa colaboración". Así mesmo, propoñen "establecer protocolos de actuación unificados,
elaborados de forma consensuada entre administración, sectores e
investigadores, dirixidos tanto á prevención como na retirada de niños".
“Os apicultores e os labregos e agora tamén os
investigadores universitarios facemos o que podemos para conter a súa
expansión, pero nós sós non damos feito”, alerta Asorey. “A Xunta, que é
o noso goberno máis próximo, ten que colaborar”, di. “Non entendemos por que a Xunta non se está implicando suficientemente nesta loita”, conclúe.
Unha gran propagación en toda Galicia
"Todo o mundo está sorprendido
pola gran propagación que está habendo en Galicia, superior á que se dá
no resto da cornixa cantábrica", comenta Suso Asorey. A pasada
primavera fora chuviosa, o que pareceu que ía diminuír a expansión da
praga, pero ao final o tempo seco e cálido dos meses seguintes fixo que o
número de exemplares de avespa asiática fose finalmente semellante ao
do ano anterior. Ademais, continuou a súa estensión por todo o
territorio galego, mesmo polas terras altas de Lugo e Ourense, ata onde
non chegara ata agora.
De feito, os datos ofrecidos por Medio Rural
sobre o número de niños detectados en cada concello amosan que nun
número moi importante de localidades da provincia da Coruña atopáronse
máis de 100 niños no que levamos de ano, ao igual que nas Rías Baixas.
Pero, ademais, o sur das provincias de Lugo e Ourense, que ata agora
presentaban cifras moito menores, comezan a sumar cifras moi
importantes." (Marcos Pérez. Praza Pública, 06/11/18)
No hay comentarios:
Publicar un comentario